علیرضا اسدالهی، حسن فرهادی و حسین حکم‌آبادی
پژوهشگران مرکز پژوهشی فناوری‌های باغبانی رویش سبز فردا (پیستاط)
چکیده:
اقلیم یک عامل بسیار مهم و محدود کننده در تولیدات کشاورزی می‌باشد. بنابراین شناخت ویژگی‌های اقلیمی هر منطقه به‌منظور تطابق داشتن آن با کشت هر گیاه و بالا بردن تولید حائز اهمیت است. در پژوهش حاضر مراحل فنولوژی دو رقم احمد آقایی و اکبری از اول اسفندماه تا مراحل Swollen bud، Green tip، Bud burst، Green cluster، Open cluster، Full bloom، Iinitial set، ارزنو، شتر گربه، بادام‌کوهی و مرحله سخت شدن پوسته استخوانی در طول دوره آماری 98-97 و 99-98 ثبت شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که برحسب درجه – روز رشد طول دوره فعالیت بیولوژی پسته دو رقم احمد آقایی و اکبری تا مرحله سخت شدن پوست استخوانی در منطقه قزوین 103 روز است. طبق نتایج میزان درجه – روز رشد از اول اسفندماه تا مرحله شتر گربه در رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی بیشتر بود. از طرفی از مرحله ارزنو تا مرحله سخت شدن پوسته استخوانی میزان درجه – روز رشد دریافتی بین دو رقم احمد آقایی و اکبری یکسان بود. همچنین در اکثر مراحل فنولوژی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 میزان درجه – روز رشد بیشتری دریافت شد، که دلیل آن می‌تواند بیشتر بودن درجه حرارت در بازه زمانی مورد نظر باشد. با توجه به اینکه رسیدن به مرحله سخت شدن پوست استخوانی یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل فنولوژی در پسته می‌باشد، بنابراین به‌منظور کشت پسته رقم احمد آقایی یا اکبری در سایر مناطق استان قزوین، بازه تقریباً 15 هفته‌ای با 5/649 درجه – روز رشد برای رسیدن به این مرحله باید در نظر گرفته شود.
واژه‌های کلیدی: پسته، درجه – روز رشد، دما، فنولوژی، قزوین.
مقدمه:
کشاورزی ایران با محصول ارزشمند پسته (.Pistacia vera L) در جهان معرفی شده و این محصول استراتژیک، جزء مهم‌ترین بخش صادرات غیرنفتی می‌باشد. طبق مطالعات صورت گرفته استفاده بهینه از اراضی یکی از راه‌های اساسی برای توسعه کشاورزی در کشور می‌باشد به‌طوری‌که پژوهشگران با استفاده از مدل‌های فنولوژیکی – کشاورزی منابع اکولوژیکی زمین را شناسایی و به‌منظور اهداف خاص مورد استفاده قرار می‌دهند (میر موسوی و میریان، 1390).
مطالعات فنولوژیکی یکی از شاخه‌های علم اکولوژی می‌باشد که ما را در شناخت خصوصیات اقلیمی آن منطقه راهنمایی می‌کند (مروی و مهاجر، 1384). در واقع شناخت و بررسی اثرات شرایط اقلیمی بر میزان تولید محصولات کشاورزی می‌تواند کمک مؤثری به انتخاب مناسب‌ترین گونه گیاهی برای کشت محصول بنماید Etesami & Maheshwari, 2018)). بنابراین اگر در برنامه‌ریزی‌های کشاورزی دانش کافی در ارتباط با نقش عوامل و عناصر جوی وجود نداشته باشد کمک زیادی به کشاورز نخواهد شد، به دلیل اینکه ثابت شده است که در بیشتر موارد عملکرد کم محصولات کشاورزی نتیجه عدم وجود شرایط متعادل جوی است. بنابراین آگاهی کافی از وضع هوا و اقلیم و تغییرات دوره‌ای سالانه و چندساله پدیده‌های هواشناسی از نیازهای اساسی در کشاورزی مدرن می‌باشد (شناور، 1374). بنابراین اقلیم (آب و هوا) یکی از مهم‌ترین عواملی است که بر توسعه و رشد بیولوژیکی گیاهان و همچنین توزیع بیولوژیکی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. از طرفی دما و بارش با توجه به داده‌های استاندارد آب و هوا از مهم‌ترین پارامترهای آب و هوایی می‌باشند. بااین‌حال، دما عامل محدود کننده مهمی برای رشد گیاهان در مناطقی با آب و هوای معتدل و همچنین عرض جغرافیایی زیاد است (Forland et al., 2004). به‌علاوه تغییرات محیطی و به‌ویژه درجه حرارت اهمیت بسزایی با توجه به رشد، توسعه و عملکرد گیاه دارند (Kaleem et al., 2011).
همچنین اثرات ترکیبی عوامل محیطی نه‌تنها فنولوژی گیاه را تغییر می‌دهد بلکه منجر به تغییرات قابل‌توجهی در بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی و کیفی می‌شود. در این میان دما عامل بحرانی و تعیین‌کننده است که مناطق رشد ارقام پسته را تعیین می‌کند.
دوره‌های طولانی‌مدت دمای بالا در ماه‌های تابستان برای توسعه و بلوغ مناسب پسته لازم است درحالی‌که مقادیر درجه حرارت پایین‌تر به‌طور خاص در دوره‌های زمانی در ماه‌های زمستان موردنیاز است (بی‌نام، 1383). دما دارای اثرات چهارگانه در مناطق کشت پسته می‌باشد. یخبندان زمستانه، سرمای دیررس بهاره، نیاز سرمایی و دمای موردنیاز برای رسیدن میوه. در این رابطه استان قزوین با تابستان‌های نسبتاً گرم (خردادماه- تیرماه- مردادماه) (دمای بالاتر از 35 درجه سانتیگراد) و زمستان‌های سرد (تا 18- درجه سانتیگراد) شرایط مناسبی برای کشت پسته دارد.
طبق مطالعات صورت گرفته در شرایطی که مجموع دمایی (نیاز حرارتی) ناکافی باشد رسیدگی میوه دچار مشکل می‌شود و درصد خندانی کاهش می‌یابد (بی‌نام، 1383). بنابراین روش درجه روز- رشد (GDD) شاخص آب و هوایی بسیار مفیدی برای افرادی که نیاز به مدیریت خطرات و تمهیدات مرتبط با آب و هوا دارند می‌باشد. به‌علاوه، روش درجه روز- رشد اطلاعاتی در مورد راندمان دمای موقتی ارائه می‌دهد و در محاسبه تأثیر نوسانات یا تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند (Grigoriva et al, 2010). در پژوهشی Tekin (1993) مطالعاتی در ارتباط با نیاز سرمایی و ساعات درجه روز- رشد ارقام پسته انجام داد. طبق مطالعات انجام شده توسط ایشان رقم اوحدی با 11500 درجه روز- رشد بالاترین نیاز گرمایی و رقم کرموزو (Kirmizi) با 10700 درجه روز- رشد کمترین میزان این پارامتر را نشان داد. به‌علاوه رقم سیرت بین این دو مقدار طبقه‌بندی شد. بنابراین، منطقه سیرت به دلیل شرایط آب و هوایی، مناسب برای رشد رقم سیرت در بین ارقام پسته است. Aydin et al. (2019) نیز در پژوهشی با استفاده از روش درجه روز- رشد (GDD) مراحل فنولوژی پسته را در جنوبی‌ترین منطقه آناتولیا بررسی کردند. طبق نتایج ایشان مقادیر درجه روز- رشد در حال رشد با توجه به مقادیر دمایی توصیه شده برای دوره‌های فنولوژیکی پسته محاسبه شد. رضایی و همکاران (1400) نیز در پژوهشی با بررسی تأثیر پارامترهای اقلیمی بر فنولوژی پسته با توجه به درجه روز- رشد در شهرستان گناباد نشان دادند که در بین پارامترهای اقلیمی مؤثر بر کشت پسته، صفات میانگین رطوبت نسبی، دمای حداکثر و حداقل، میانگین دما، سرعت باد و ساعات آفتابی روند افزایشی معنی‌داری در سطح 5 درصد را دارا می‌باشند.
در اکثر کارهای تحقیقاتی روش درجه روز- رشد (GDD) با استفاده از محاسبه میانگین دمای ماکسیمم و مینیمم روزانه در مطالعات فنولوژیک و کشاورزی استفاده می‌شود (Grigorieva et al., 2010 ). از طرفی در پژوهش حاضر برای محاسبه درجه روز- رشد از اول اسفندماه دمای روزانه (هر 30 دقیقه) توسط دستگاه هواشناسی مزرعه تات (واقع در 35 کیلومتری استان قزوین) ثبت و میانگین دمای روزانه منهای دمای پایه، میزان گرمای دریافتی (درجه روز- رشد) در هر روز را برای محاسبه مراحل فنولوژی نشان داد.
یکی از مهم‌ترین دلایل بررسی مراحل فنولوژی ارقام پسته با توجه به دریافت گرمای موردنیاز ارقام در طی دوره بهار و تابستان با استفاده از محاسبه میزان درجه روز- رشد (GDD)است و اینکه در مکانهای دیگری که قرار است پسته ارقام تجاری احمد آقایی یا اکبری کشت شود چه میزان درجه روز- رشد تا مرحله سخت شدن پوست استخوانی دریافت می‌کند، بسیار حائز اهمیت است. در واقع می‌توان با محاسبه میزان گرمای دریافتی (میزان درجه روز- رشد دریافت شده) در هر مرحله فنولوژی، تاریخ هر یک از مراحل فنولوژی را برای دو رقم احمد آقایی و اکبری در سایر نقاط کشور پیش‌بینی کرد. با توجه به اینکه رسیدن به مرحله سخت شدن پوست استخوانی یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل فنولوژی در پسته می‌باشد، بنابراین محاسبه میزان درجه روز – رشد برای رسیدن به این مرحله فنولوژی کمک بسیار زیادی به سایر کشاورزان منطقه استان قزوین برای کشت پسته رقم احمد آقایی یا اکبری می‌کند. در پژوهش حاضر اطلاعات دستگاه هواشناسی مزرعه تات به‌منظور بررسی گرمای موردنیاز در مراحل مختلف فنولوژیکی برای منطقه بویین‌زهرا که منطقه بسیار مناسب با پتانسیل بالقوه برای کشت پسته است استفاده شده است.
مواد و روش‌ها:
درجه روز- رشد (GDD): برای ادامه هر مرحله فنولوژی (شکل 1) در گیاهان، مجموع دماهای بالاتر از دمای پایه به‌عنوان درجه روز- رشد تعریف می‌شود (Miller et al., 2018، Payero,2017، Parthasarathi et al., 2013).
روش محاسبه درجه روز- رشد (GDD):
از اول اسفندماه دمای روزانه (هر 30 دقیقه) توسط دستگاه هواشناسی ثبت و میانگین دمای روزانه منهای دمای پایه، میزان گرمای دریافتی (درجه روز- رشد) در هر روز را برای محاسبه مراحل فنولوژی نشان داد. دماهای پایین‌تر و بالاتر از دمای پایه صفر در نظر گرفته شد.
در آزمایش حاضر به‌منظور مقایسه مراحل فنولوژی (از مرحله تورم جوانه تا سخت شدن پوسته استخوانی) بین دو رقم احمد آقایی و اکبری، مقادیر GDD (درجه – روز رشد) با استفاده از داده‌های مربوط به دستگاه هواشناسی مزرعه تات سبز (35 کیلومتری شهرستان بوئین‌زهرا) در طی دو سال زراعی 1398 و 1399 ثبت‌شده است.
نتایج:
مقایسه مراحل فنولوژی دو رقم احمد آقایی و اکبری در طی سال‌های زراعی 98-97 و 99-98 با محاسبه میزان دریافت درجه روز- رشد (GDD) از اول اسفندماه تا مرحله سخت شدن پوست استخوانی:
از اول اسفندماه تا مرحله Swollen Bud:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 16/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 103، 60 و 3/12 درجه روز- رشد تا مرحله Swollen Bud دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 24/12/1398(اسفندماه)، به ترتیب 63، 41 و 9/12 درجه روز- رشد تا مرحله Swollen Bud دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 تا مرحله Swollen Bud، میزان درجه – روز رشد بیشتری دریافت کرده است. از طرفی رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 18/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 6/114، 8/66 و 6/17 درجه روز- رشد تا مرحله Swollen Bud دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 28/12/1398(اسفندماه)، به ترتیب 3/92، 63 و 07/20 درجه روز- رشد تا مرحله Swollen Bud دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Swollen Bud میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Green Tip:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 18/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 114، 2/69 و 8/18 درجه روز- رشد تا مرحله Green Tip دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 28/12/1398(اسفندماه)، به ترتیب 3/92، 63 و 07/20 درجه روز- رشد تا مرحله Green Tip دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Green Tip، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 21/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 1/135، 7/81 و 32 درجه روز- رشد تا مرحله Green Tip دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 14/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 141، 3/88 و 7/35 درجه روز- رشد تا مرحله Green Tip دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Green Tip میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Bud burst:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 21/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 135، 7/81 و 32 درجه روز- رشد تا مرحله Bud burst دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 11/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 130، 7/86، 9/33 درجه روز- رشد تا مرحله Bud burst دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Bud burst، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7، 10 و 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 24/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 154، 95، 6/39 درجه روز- رشد تا مرحله Bud burst دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 25/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 5/174، 3/117، 1/42 درجه روز- رشد تا مرحله Bud burst دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Bud burst میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Green cluster:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 24/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 154، 95، 6/39 درجه روز- رشد تا مرحله Green cluster دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 16/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 3/149، 3/93، 1/39 درجه روز- رشد تا مرحله Green cluster دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Green cluster ، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7،10 و 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 29/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 7/196، 9/126، 48 درجه روز- رشد تا مرحله Green cluster دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 29/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 7/192، 2/130، 2/47 درجه روز- رشد تا مرحله Green cluster دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Green cluster میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Open cluster:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 29/01/1398(فروردین‌ماه)، به ترتیب 7/196، 9/126، 48 درجه روز- رشد تا مرحله Open cluster دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 29/01/1399(فروردین‌ماه)، به ترتیب 7/192، 2/130، 2/47 درجه روز- رشد تا مرحله Open cluster دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Open cluster، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 15 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 10 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 10/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 3/246، 8/169، 9/57 درجه روز- رشد تا مرحله Open cluster دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 03/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 2/238، 4/165، 8/64 درجه روز- رشد تا مرحله Open cluster دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Open cluster میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Full bloom:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 10/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 246، 8/169، 9/57 درجه روز- رشد تا مرحله Full bloom دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 02/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 8/231، 5/160، 15/63 درجه روز- رشد تا مرحله Full bloom دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Full bloom، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 13/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 2/288، 6/194، 74 درجه روز- رشد تا مرحله Full bloom دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 09/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 9/277، 2/193، 2/76 درجه روز- رشد تا مرحله Full bloom دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Full bloom میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله Iinitial set:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 13/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 2/288، 6/194، 74 درجه روز- رشد تا مرحله Iinitial set دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 06/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 03/256، 6/177، 8/70 درجه روز- رشد تا مرحله Iinitial set دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله Iinitial set ، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 ، 10 و 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری (جدول 2)، در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 15/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 1/308، 8/209، 3/81 درجه روز- رشد تا مرحله Iinitial set دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 12/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 9/294، 1/207، 83 درجه روز- رشد تا مرحله Iinitial set دریافت کرده است. بنابراین رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در دو سال زراعی 98-97 و 99-98 تا مرحله Iinitial set میزان درجه روز- رشد بیشتری دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله ارزنو:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 17/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 9/331، 9/228 و 9/93 درجه روز- رشد تا مرحله ارزنو دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 15/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 6/320، 4/223، 2/89 درجه روز- رشد تا مرحله ارزنو دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله ارزنو، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری نیز در طی دو سال زراعی 98-97 و 99-98 میزان درجه روز- رشد یکسانی از اول اسفندماه تا مرحله ارزنو مانند رقم احمد آقایی دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله شتر گربه:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 21/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 3/372، 3/256، 17/114 درجه روز- رشد تا مرحله شتر گربه دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 21/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 08/390، 3/278، 4/121 درجه روز- رشد تا مرحله شتر گربه دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله شتر گربه، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری نیز در طی دو سال زراعی 98-97 و 99-98 میزان درجه روز- رشد یکسانی از اول اسفندماه تا مرحله شتر گربه مانند رقم احمد آقایی دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله بادام‌کوهی:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 25/02/1398(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 5/421، 5/302، 6/142درجه روز- رشد تا مرحله بادام‌کوهی دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 25/02/1399(اردیبهشت‌ماه)، به ترتیب 9/430، 6/309، 6/143 درجه روز- رشد تا مرحله بادام‌کوهی دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله ارزنو، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری نیز در طی دو سال زراعی 98-97 و 99-98 میزان درجه روز- رشد یکسانی از اول اسفندماه تا مرحله بادام‌کوهی مانند رقم احمد آقایی دریافت کرده است.
از اول اسفندماه تا مرحله سخت شدن پوسته استخوانی:
رقم احمد آقایی (جدول 1) در سال زراعی 98-1397 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/97 (اسفندماه) تا تاریخ 11/03/1398(خردادماه)، به ترتیب 7/665، 1/483، 5/251 درجه روز- رشد تا مرحله سخت شدن پوسته استخوانی دریافت کرده است. درحالی‌که این رقم در سال زراعی 99-1398 بر اساس دمای پایه (صفر فیزیولوژیک) 5/7، 10و 15 (درجه سانتیگراد) از تاریخ 01/12/98 (اسفندماه) تا تاریخ 10/03/1399(خردادماه)، به ترتیب 5/649، 4/480، 4/248 درجه روز- رشد تا مرحله سخت شدن پوسته استخوانی دریافت کرده است. طبق نتایج، رقم احمد آقایی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 در مرحله سخت شدن پوسته استخوانی، میزان درجه – روز رشد بیشتری در دماهای پایه 5/7 و 10 و میزان درجه روز- رشد کمتری در دمای پایه 15 درجه سانتیگراد دریافت کرده است. در مقابل رقم اکبری نیز در طی دو سال زراعی 98-97 و 99-98 میزان درجه روز- رشد یکسانی از اول اسفندماه تا مرحله پوست استخوانی مانند رقم احمد آقایی دریافت کرده است.
بحث و نتیجه‌گیری:
کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی به شمار می‌آید و شرایط اقلیمی نقش بسیار مهمی در تولیدات کشاورزی دارد. شناخت پتانسیل‌های اقلیمی مناطق برای تنوع و استعدادیابی محصولات کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به روند افزایش جمعیت جهان و تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، تأمین مواد غذایی موردنیاز انسان‌ها و سازگاری با شرایط اقلیمی دارای اهمیت زیادی است. با آگاهی از شرایط جوی و پتانسیل‌های اقلیمی کشاورزی مناطق، می‌توان از منابع با بازدهی بالاتری استفاده نمود (رضایی، 1398).
ظهور پدیده‌های مختلف فنولوژی به عوامل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، خاکی و … بستگی دارد. از طرفی عامل درجه حرارت برای شروع رشد درختان بسیار ضروری و مهم می‌باشد. البته عوامل دیگر مانند ارتفاع از سطح دریا، رطوبت، بارندگی و… نیز بر روی پدیده‌های فنولوژی نقش بسزایی دارد، زیرا این عوامل تحت تأثیر مستقیم شرایط آب و هوایی قرار دارند. در ارتباط با مراحل مختلف فنولوژی با توجه به اینکه برای شروع فعالیت حیاتی گیاه باید میزان معینی درجه روز- رشد (GDD) دریافت شود، بنابراین با توجه به میزان دریافت کمتر یا بیشتر درجه روز- رشد مرحله فنولوژی دیرتر یا زودتر طی می‌شود.
در پژوهش حاضر طبق نتایج میزان درجه روز- رشد از اول اسفندماه تا مرحله شتر گربه در رقم اکبری نسبت به رقم احمد آقایی در طول دوره آماری دو سال زراعی 98-97 و 99-98 بیشتر بود. از طرفی از مرحله ارزنو تا مرحله سخت شدن پوسته استخوانی میزان درجه روز- رشد دریافتی بین دو رقم احمد آقایی و اکبری یکسان مشاهده شد. همچنین در اکثر مراحل فنولوژی در سال زراعی 98-97 نسبت به سال زراعی 99-98 میزان دریافت درجه روز- رشد بیشتر بود، که دلیل آن می‌تواند بیشتر بودن درجه حرارت در بازه زمانی مورد نظر باشد. طبق نتایج جدول 1 و 2 برحسب درجه روز- رشد، طول دوره فعالیت بیولوژی پسته در این منطقه از اول اسفندماه تا مرحله فنولوژی سخت شدن پوست استخوانی در دو رقم احمد آقایی و اکبری 103 روز مشاهده شد. بنابراین در سایر مناطق استان قزوین اگر قرار باشد رقم احمد آقایی یا اکبری کشت شود، بازه تقریباً 15 هفته‌ای با 5/649 درجه روز- رشد برای رسیدن به مرحله سخت شدن پوست استخوانی باید در نظر گرفته شود.
